
Kanał Elbląski – 12 ciekawostek
Kanał Elbląski jest XIX-wiecznym arcydziełem budownictwa wodnego, historycznym obiektem techniki o jedynej na świecie, bardzo dobrze zachowanej i wciąż użytkowanej strukturze. Budowa kanału ruszyła w 1844 r. na terytorium Prus Wschodnich. W 2011 r., rozporządzeniem Prezydenta RP, Kanał Elbląski został uznany za Pomnik Historii.
Jakie tajemnice kryje ta słynna droga wodna? Co kryło się na szlaku w czasach, gdy kanał miał dla regionu ogromne znaczenie gospodarcze? Sprawdźcie sami!
1. Budowa kanału rozpoczęta jesienią
Pierwsza ciekawostka związana jest już z samym rozpoczęciem prac na kanale. Wbicie łopaty pod budowę Kanału Elbląskiego nastąpiło 28 października 1844 r. Dlaczego budowniczy podjęli decyzję o rozpoczęciu budowy akurat jesienią? Wszak to warunki pogodowe panujące w miesiącach letnich bardziej sprzyjają pracom budowlanym. Odpowiadamy!
Ważne wydarzenia w państwie pruskim były łączone z urodzinami aktualnie panującego władcy. Również data rozpoczęcia budowy kanału nie jest przypadkowa. To właśnie w październiku urodził się panujący wówczas król Fryderyk Wilhelm IV.
2. Powody budowy Kanału Elbląskiego
Celem, który przyświecał budowniczym Kanału Elbląskiego było skrócenie drogi i czasu transportu wodnego towarów ze znajdujących się wówczas na tym terenie Prus do Morza Bałtyckiego.
3. Magia działania Kanału Elbląskiego
Technika, z jaką zbudowano Kanał Elbląski (zastosowanie zespołu pochylni) uczyniła go unikatem na skalę międzynarodową. Możliwość poruszania się statkiem po trawie od lat budzi zainteresowanie i każdego sezonu przyciąga setki tysięcy rodzimych oraz zagranicznych turystów.
Na czym polega fenomen działania znanych na całym świecie pochylni?
Energia wody przepływającej z poziomu wyższego na niższy wprawia w ruch mechanizm napędzający liny ciągnące wózki, na których znajdują się statki. Jedną z najciekawszych informacji dotyczących tych urządzeń hydrotechnicznych jest fakt, że każdy transportujący statki wózek pochylniowy waży ok. 26 ton, a każde z jego 8 kół aż 1 tonę.
Co najważniejsze, specyfikę działania Kanału Elbląskiego wciąż można zobaczyć na własne oczy! Jak? Za sprawą rejsów organizowanych w sezonie żeglownym, trwającym każdego roku od końca kwietnia do początku października.
4. Dokąd prowadzi Kanał Elbląski?
Kanał Elbląski znajduje się na terenie Żuław Wiślanych i Pojezierza Iławskiego, w województwie warmińsko-mazurskim. Jego trasę można podzielić na trzy odcinki:
- Elbląg – Ostróda,
- Ostróda – Stare Jabłonki,
- Miłomłyn – Iława.
5. Jak długi jest Kanał Elbląski?
Kanał Elbląski to najdłuższa droga wodna w całej Polsce. W linii prostej długość kanału wynosi 84 km, jednak w rzeczywistości wraz z licznymi odgałęzieniami to aż 151,7 km. Jego kilometraż rozpoczyna się w Miłomłynie, który to stanowi punkt 0,00 Kanału Elbląskiego.
6. Głębokość Kanału Elbląskiego
Minimalna głębokość tranzytowa kanału wynosi mniej niż 1m, co oznacza, że jednostki żeglujące tym szlakiem muszą mieć zanurzenie nie większe niż ten wymiar, aby bezpiecznie przepłynąć.
Największa głębokość Kanału Elbląskiego wynosi 1,5 metra i znajduje się na odcinku między Miłomłynem a jeziorem Dauby. Ten fragment kanału został wybudowany na dnie jeziora, które jest niższe o ponad 3 metry od poziomu wód Jezioraka. Aby umożliwić żeglugę, usypano na dnie jeziora wał wysokości 6 metrów, długości 484 metrów i szerokości 50 metrów. Środkiem tego wału poprowadzono rynnę kanału o szerokości 10 metrów i głębokości 1,5 metra.
Warto zauważyć, że różnice poziomów na śluzach i pochylniach wynoszą 103,4 metra. Największa różnica poziomów na śluzie wynosi 2,8 metra i znajduje się na śluzie w Miłomłynie. Natomiast największa różnica poziomów na pochylni wynosi 24,5 metra i znajduje się na pochylni w Oleśnicy.
7. Pierwszy rejs na Kanale Elbląskim
Pomimo wciąż trwających prac wykończeniowych, oficjalnie Kanał Elbląski otwarto 31 sierpnia 1860 r. To właśnie tego dnia odbył się rejs próbny, w którym uczestniczyli budowniczy kanału oraz zaproszeni przez nich goście. Trasa rejsu próbnego była krótka i odbyła się na pierwszej oddanej do użytku Pochylni Buczyniec. Próba polegała na kilkukrotnym opuszczeniu w dół i ponownym wciągnięciu łodzi po pochylni.
Pierwsze rejsy przez wszystkie pochylnie odbyły się już 29 października 1860 r. Wzięły w nich udział statki transportujące drewno. To wydarzenie zapoczątkowało historię przewozów towarowych na kanale, trwającą do początku lat 30. XX w. Od tego momentu, za sprawą intensywnego rozwoju kolei, kanał zaczął być wykorzystywany wyłącznie przez turystów.
8. Cukrownia w Jelonkach
Jedną z największych obecnie zalet Kanału Elbląskiego jest możliwość relaksu na łonie natury, z dala od miejskiego zgiełku i zanieczyszczeń. Co innego na przełomie XIX i XX w.! W tym okresie w położonych na naszej trasie Jelonkach, pomiędzy Pochylnią Jelenie a Pochylnią Całuny, funkcjonowała ogromna cukrownia, a miejscowość – zamiast spokojnej wsi – przypominała raczej miasteczko portowe.
- Fabryka produkowała wówczas 150 ton cukru tygodniowo.
- Pracowało w niej ok. 300 robotników.
- Oświetlenie cukrowni zapewniała własna gazownia.
- Flotylla 12 barek dowoziła do fabryki wapno, koks oraz buraki cukrowe, które były transportowane z barek do wnętrza zakładu mechaniczną transmisją.
9. Cegielnia w Drulitach
Drulity to wieś znajdująca się na szlaku Kanału Elbląskiego – nieopodal (2km) Pochylni Buczyniec. Obecnie wieś słynie z pięknego, XIX-wiecznego pałacu oraz położonego na jego terenie parku. Nie każdy jednak wie, że w Drulitach znajdowała się niegdyś cegielnia. Wytwarzano w niej nie tylko cegły, lecz także dachówki oraz rury drenażowe. Podobnie jak w przypadku ogromnej cukrowni w Jelonkach, po drulickiej cegielni zostało obecnie zwykłe klepisko. Wciąż stoją jednak budowle postawione z drulickich cegieł, np.: olsztyńskie Koszary Dragonów z lat 80. XIX w. lub neogotycki kościół w Jeziorze (gmina Markusy).
10. Osada Wikingów – Truso
Jeden trakt, a tyle historii! Szlak jednego z oferowanych przez Żeglugę Ostródzko-Elbląską rejsów prowadzi w stronę Jeziora Druzno, niedaleko miejsca, w którym do IX w. znajdowała się osada handlowa Wikingów. Osada Truso – w IX-X w. stanowiła jeden z największych portów północnej Europy i niezmiernie ważny ośrodek rzemieślniczo-handlowy na szlaku łączącym Skandynawię oraz kraje nadbałtyckie z południem Europy oraz krajami arabskimi.
11. Jezioro Druzno
Nie bez przyczyny Jezioro Druzno nazywane jest magiczną ostoją ptaków. To rezerwat przyrody, na którym ustanowiono siedliskowy i ptasi obszar Natura 2000. Zarastające roślinnością jezioro znajduje się na obrzeżach Elbląga, ma aż 1100 ha powierzchni i tylko 1m średniej głębokości. Niezwykłe warunki jeziora sprzyjają gniazdowaniu rzadkich gatunków ptaków, m.in.: czapli białej, orła bielika, dzięcioła, żurawia, kormorana. To jedno z najpiękniejszych i najspokojniejszych miejsc na całym szlaku Kanału Elbląskiego!
12. Kanał Elbląski w Olsztynie
W Olsztynie? Zgadza się! W latach 20 XX w. sporządzono plan przedłużenia Kanału Elbląskiego z Ostródy do Olsztyna. Rozbudowany kanał miał mieć swoje zakończenie na Jeziorze Ukiel. W pobliżu obecnego kąpieliska miejskiego planowano zbudować port przeładunkowy, który byłby połączony z linią kolejową Olsztyn-Morąg. Choć w 1925 r. projekt rozbudowy kanału był naprawdę bliski realizacji, plan nie doszedł do skutku.